Stary Zamek w Żywcu

---

Historia

Kwestia powstania i pierwsze założenie zamkowe

Twórcy wczesnych fortyfikacji w obszarze Starego Zamku często są wskazywani jako książęta oświęcimscy lub Mikołaj Strzała, herbu Kotwicz. Najstarsze zidentyfikowane założenie zamkowe, jakie udało się zbadać, znajduje się w północnej części kompleksu i datowane jest na XV wiek. Wśród pierwotnych badaczy, takich jak Jerzy Szablowski, istniało przekonanie, że zniszczenie fortecy Komorowskich na Grojcu przez Kazimierza Jagiellończyka w 1477 roku mogło być bezpośrednią przyczyną budowy Starego Zamku. Jednak dalsze badania archeologiczne ukazały starsze fragmenty budowli, co skłoniło badaczy do wniosku, że Stary Zamek mógł powstać jeszcze przed tą datą. Wzmianki pochodzące z Kroniki Długosza także wspominają o zespole zamkowym w Żywcu już około 1460 roku, związanym z rodziną Skrzyńskich, którego fortecę zdobyły wojska królewskie. Nowsze prace naukowe z 1997 roku przypisują wszystkie opisy Długosza właśnie Staremu Zamkowi.

Według archeolożki Marii Bicz-Suknarowskiej, najstarsza część wzmiankowanego fortalu, zwana fortalicjum Skrzyńskich, składała się z dwukondygnacyjnej wieży mieszkalnej, razem z innymi budynkami, a całość była otoczona drewniano-ziemnymi fortyfikacjami z wąskim fosą.

W 1465 roku Jan i Włodek Skrzyńscy sprzedali zamki w Żywcu i Barwałdzie królowi Kazimierzowi. Dwa lata później władca przekazał Żywiecczyznę Piotrowi Komorowskiemu. W niedługim czasie rodzina Komorowskich uczyniła z zamku swoją główną siedzibę, co zaowocowało pierwszą istotną rozbudową fortecy, a także zaczęło się przejmowanie zamku przez Królestwo Polskie, prowadząc do jego zrównania z ziemią w 1477 roku.

XVI-XXI w.

Odbudowa zamku, według Szablowskiego, miała miejsce po 1477 roku, najpóźniej w latach 1485-1500. Podczas tego procesu stworzono między innymi dwie nowe północne baszty oraz wzmocniono istniejące południowe. Wówczas zamek zyskał charakter obronny oraz reprezentacyjny, z wyraźnymi wpływami renesansowymi. Ten okres historii budowli jest opisywany jako drugi zamek Komorowskich przez Bicz-Suknarowską.

Rozbudowa, zwana trzecim zamkiem Komorowskich, miała miejsce około 1569 roku z inicjatywy Jana Spytka Komorowskiego i trwała przez następne dekady. W tym czasie wytyczono renesansowy arkadowy dziedziniec, a zamek zyskał trzyskrzydłowy układ oraz sgraffitowe dekoracje. Jego forma mogła być inspirowana architekturą Zamku Wawelskiego.

W 1608 roku Stary Zamek gościł księcia cieszyńskiego Adama Wacława, jednak kilka lat później, przed 1624 rokiem, zamek uległ zniszczeniu podczas najazdu rodu Rylskich, którzy wtedy znajdowali się w konflikcie z Komorowskimi. Po tych wydarzeniach w 1624r. zamek wraz z całym majątkiem przeszedł na własność królowej Konstancji, która w pierwszej połowie XVII wieku zleciła renowację budowli oraz dobudowę trzeciej kondygnacji.

W 1655 roku Jan Kazimierz stał się nowym właścicielem, ale już rok później zamek padł łupem Szwedów, czego nie towarzyszyły poważniejsze zniszczenia. Właściwie niezniszczony budynek miał szczegółowy inwentarz sporządzony w 1664r. oraz w 1666 lub 1669 roku odwiedził go Jan Kazimierz.

W latach 1671-1675 zamek był w rękach Wawrzyńca Wodzickiego, a w 1678 roku kupiła go rodzina Wielopolskich. Na początku XVIII wieku rodzina ta dokonała znacznej rozbudowy zamku, w tym budowy stajni oraz tworzenia parku włoskiego, budowy herbarium, stawiania wagi do soli, budowy piwnic i instalacji fontanny. Cała przebudowa miała za zadanie wzbogacenie architektury zamku, co można znaleźć w skrupulatnych zapiskach Dziejopisu Żywieckiego Andrzeja Komonieckiego.

W 1808 roku zamek przeszedł na własność Alberta Sasko-Cieszyńskiego, natomiast w 1838 roku został wykupiony przez Habsburgów, którzy stopniowo nabywali ziemie w regionie Żywca. Habsburgowie byli właścicielami Starego Zamku aż do wybuchu II wojny światowej. Remonty, jakie przeprowadzili w pierwszej połowie XIX wieku, miały na celu zachowanie zabytku, który znajdował się w znacznej ruinie, o czym świadczy inwentarz z 1790 roku. W 1870 roku zamek dotknął pożar, po którym Karol Pietschka przeprowadził remont dążąc do przywrócenia historyzmu budowli, która wówczas mieściła różne urzędy.

W latach 30. XX wieku historią renesansową zamku zajmował się Jerzy Szablowski. Po wojnie zamek przeszedł w ręce miasta, gdzie znalazły się instytucje takie jak archiwum, Dom Kultury oraz biblioteka. W latach 60. przeprowadzono prace konserwatorskie oraz archeologiczne, które do roku 1987 miały miejsce pod nadzorem Marii Bicz-Suknarowskiej. Dalsze prace związane z badaniami archeologicznymi miały miejsce w latach 90., kiedy to Muzeum Miejskie w Żywcu podjęło się remontu i adaptacji budowli na cele wystawiennicze. Od 2005 roku Stary Zamek jest siedzibą Muzeum, gdzie można zobaczyć różnorodne ekspozycje, w tym etnograficzną, odzwierciedlającą szlak architektury drewnianej w województwie śląskim. W latach 2008-2009 przeprowadzono również badania archeologiczne, które ujawniły fundamenty jednej z zburzonych wież. Natomiast w 2014 roku przedstawiciele rodziny Habsburgów, pozostających na Żywiecczyźnie, zrezygnowali z roszczeń reprywatyzacyjnych dotyczących Starego oraz Nowego Zamku oraz Parku Habsburgów.

---

Oceń: Stary Zamek w Żywcu

---