Rudza

Znacznie bardziej interesującą historię Rudzy przedstawił Franciszek Augustin w XIX-wiecznej kronice „Jahrbuch oder Zusammenstellung geschichtlicher Thatsachen welche die Gegend von Oswieczyn und Saybusch angehen”. Wskazywał on na pochodzenie Rudzy, które miało związek z około 1200 rokiem, kiedy to niemieccy górnicy zostali przywiezieni przez rodzinę Thurzonów. Osiedlenie się tych kolonistów miało na celu utworzenie osobnej wsi, a także utrzymanie księdza oraz budowę niewielkiego kościoła. Po śmierci ostatniego przedstawiciela rodziny Thurzonów, ich dobra przeszły w ręce Księstwa Oświęcimskiego.

Kluczową datą dla rewitalizacji Rudzy jest XIV wiek, kiedy to zbudowano Kościół św. Krzyża. W latach 1425–1428 miasto Żywiec było okupowane przez wojska husyckie, a świątynia została tymczasowo przekształcona w kościół husycki. Po ich odejściu, w 1428 roku, kościół został ponownie poświęcony jako rzymskokatolicki. Przy obiekcie powstał cmentarz, na którym w XVII wieku odbywały się pochówki przestępców skazanych na karę ścięcia, z ostatnim takim przypadkiem odnotowanym w 1624 roku.

Obszar Rudzy otaczały głównie drogi handlowe. Na północ od kościoła znajdowała się centralna część osiedla z trzema głównymi traktami. Pierwszy z nich prowadził na północ, w kierunku Oświęcimia, dzisiejszą ul. Świętokrzyską, drugi skierowany był na południowy zachód i przyczynił się do powstania ul. Stefana Batorego, a trzeci, wiodący na południowy wschód, przechodził przez ulice Kościuszki oraz Komorowskich, kierując się ku dolinie Koszarawy i dalej do Orawy oraz Węgier. W początkowym czasie nie nadawano nazw ulicom Rudzy, jednak z upływem lat ukształtowały się takie, jak Rudza (wytyczona w 1627 roku), Paniowska czy Świętokrzyska.

Zgodnie z spisem sporządzonym w 1715 roku przez Józefa Brzozowskiego, Rudza liczyła już ponad 60 zagród. W 1717 roku powstało targowisko, na którym prowadzono handel końmi oraz bydłem. Oprócz handlu, w osadzie mieszkali rolnicy oraz rzemieślnicy, w tym garncarze. Architektura Rudzy w tamtym okresie charakteryzowała się drewnianymi konstrukcjami, co było rezultatem dużych obszarów leśnych przyznanych Żywcu przez rodzinę Komorowskich.

W 1790 roku Kościół św. Krzyża przeszedł proces sekularyzacji i został sprzedany Elżbiecie Wielopolskiej, a po kolejnej sprzedaży w 1801 roku, przez wiele lat pełnił funkcję koszar w okresie napoleońskim, zanim w 1820 roku został odrestaurowany przez ks. Franciszka Augustina do pełnienia funkcji sakralnych.

Architektura Rudzy w przeważającej części zachowała się w niezmiennej formie aż do II wojny światowej. Ulice były wyłożone kamieniami rzecznymi, a drewniane budynki miały konstrukcję wieńcową, z wallsas ścianami pokrytymi gliną i wapnem. Budynki o wąskich frontach charakteryzowały się jedną izbą z alkierzem oraz przestronną sienią, podczas gdy obiekty o szerokich frontach były zaaranżowane na sienia, izbę i kuchnię. Dachy miał dwuspadowe, pokryte gontem, co było skutkiem zwartym układu zabudowy. Okna znajdowały się w drewnianych ramach i miały różne rozmiary, zwłaszcza te przy drzwiach, gdzie umiejscowione były nadproża oraz zastrzały. Wnętrza piwnic, choć rzadkie, były odpowiednio przystosowane do przechowywania żywności.

Na przełomie XIX wieku zaczęto budować murowane obiekty, a jednym z nich była kamienica przy ul. 3 Maja 16. Te pierwsze ceglane konstrukcje były parterowe, o wysokich dachach, nadal zachowując cechy starszej drewnianej zabudowy. Mimo że nowoczesne murowane budynki pojawiały się powoli, Rudza zdołała zachować swój specyficzny charakter, nadal odróżniając się od innych części Żywca, gdzie przeważały piętrowe kamienice.

W 1901 roku Rada Miejska wprowadziła nowe nazwy niektórych ulic w mieście. Ulica Paniowska otrzymała nazwę Stefana Batorego, ul. Rudza przemianowano na ul. 3-go Maja, a ul. Stodolna została nazwana ul. Bracką, co odzwierciedlało jej historię. Nowo wytyczone uliczki, takie jak Mała, łącząca ul. 3-go Maja z Świętokrzyską, oraz nowe arterie, takie jak uliczki Jana III Sobieskiego oraz Zielona, zyskiwały na znaczeniu.

W 1909 roku przy Kościele św. Krzyża powstał Dom Księży Kanoników Regularnych św. Augustyna, który prowadził działalność duszpasterską, wygłaszając kazania i zajmując się edukacją młodzieży. Jednakże placówka ta została zlikwidowana po kilkunastu latach. Warto także zaznaczyć, że 5 listopada 1907 roku miała miejsce uroczystość położenia kamienia węgielnego pod budowę gmachu Szkoły Wydziałowej Żeńskiej, który został otwarty w 1911 roku.

II wojna światowa przyczyniła się do zniszczenia większości historycznej, drewnianej zabudowy Rudzy, a w trakcie przejścia frontu w początku 1945 roku, osiedle straciło wiele ze swojego unikalnego charakteru.