Moszczanica (Żywiec)

---

Położenie

Moszczanica to dzielnica, która znajduje się w wschodniej części Żywca. Jej usytuowanie pomiędzy potokiem Moszczanica a rzeką Łękawka sprawia, że ta lokalizacja jest wyjątkowo malownicza. Nieopodal, na północno-zachodnich krańcach dzielnicy, rozciąga się obszar nad Jeziorem Żywieckim.

Dzielnica jestsięsiadująca z innymi, co dodatkowo podkreśla jej znaczenie. Granice Moszczanicy wyznaczają:

• dzielnica Rędzina – od północy,
• dzielnica Śródmieście – od zachodu,
• wioska Rychwałd – od wschodu,
• dzielnica Kocurów-Koleby – od południa.

Historia

Panowanie Komorowskich i Wielopolskich

Miejscowość miała status samodzielnej wsi, zanim została włączona w procesie urbanizacji do Żywca. W dziele Jana Długosza, dotyczącej ziemi żywieckiej, w latach 1470–1480, po raz pierwszy pojawia się nazwa Moszczanica w zlatynizowanej formie Mosczennycza. Długosz, opisując region, odnotował również inną dzielnicę Żywca, dawną wieś Zabłocie, znaną z nazwy Zablocze. Obie te miejscowości były wówczas własnością Piotra Komorowskiego. W spisie dziesięciny diecezji krakowskiej z 1477 roku po raz kolejny możemy znaleźć wzmiankę o Moszczanicy.

Jak relacjonuje Andrzej Komoniecki w Dziejopisie Żywieckim, na terenie wsi istniał dwór. Został on pozostawiony Krzysztofowi Komorowskiemu, a po jego śmierci w 1608 roku dobra zostały podzielone między jego trzech synów. W tym momencie Moszczanica przypadła Aleksandrowi Komorowskiemu, który zniknął w 1622 roku, a majątek przeszedł w ręce jego córki Katarzyny. Zapisała ona swoją własność bratanicy, Konstancji Krystynie Komorowskiej, która poślubiła Jana Wielopolskiego, przez co Moszczanica stała się częścią posagu. W ten sposób reszta majątku pozostała w rękach tej rodziny aż do 1693 roku, kiedy to po śmierci Konstancji Otylii dobra wróciły do Franciszka Wielopolskiego, jej brata, który był mężem Anny Lubomirskiej.

W Moszczanicy funkcjonował browar, który w 1701 roku był w dzierżawie łowczego koronnego, Jana Kozłowskiego. Niestety, w wyniku pożaru, który miał miejsce 22 lipca 1710 roku, zniszczono również dwór, piekarnię oraz inne pomieszczenia gospodarcze.

Po śmierci Wielopolskiego, majątek przeszedł na jego żonę, a po jej zgonie w 1740 roku, przypadł synowi Hieronimowi Wielopolskiemu i jego małżonce, Urszuli Potockiej. Po ich bezpotomnej śmierci w 1806 roku, majątek został podzielony wśród różnych członków rodziny, a Moszczanica trafiła do Franciszka III Wielopolskiego, który sprzedał wieś Rozalii z Moszczeńskich Wielopolskiej, zapewniając ją dla swojego syna Andrzeja.

XIX wiek

W 1809 roku Andrzej Wielopolski osobno sprzedał miejscowość Józefowi Wodzickiemu, który w 1825 roku sprzedał Moszczanicę Ignacemu Zielińskiemu. W latach 1827–1828 do nowego dworu, zlokalizowanego na skraju miejscowości, przy drodze kierującej do Rychwałdu, powstał budynek, który przyjmował formę tradycyjnej polskiej architektury dworkowej, będący jednopoziomowym obiektem z sienią pośrodku. Dach pokrywała ceramika, w której znajdowały się dwa kominy, a przy wejściu znajdował się ganek wsparty na solidnych kolumnach w stylu toskańskim.

W II połowie XIX wieku, wzdłuż drogi prowadzącej do Rychwałdu, zbudowano kapliczkę poświęconą św. Onufremu, będącą prostokątnym, murowanym obiektem z otynkowanym sklepieniem kolebkowym. W jej wnętrzu znajdowała się drewniana, kolorowa płaskorzeźba patrona oraz słowa pieśni o jego żywocie. Na dachu umiejscowiono blaszany krzyż, a na frontowej ścianie przymocowano obraz i inskrypcję.

Związana z kaplicą legenda głosi, że we wnętrzu mieszkał pustelnik, odżywiający się leśnymi owocami oraz datkami. Rzekomo zaginął, a po wielu latach odnowienia kapliczki odkryto jego szkielet zamknięty w resztkach odzieży.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z 1880 roku odnotowuje:

„Moszczanica (z Rędziną) – wś., pow. żywiecki, leży nad potokiem tegoż nazwiska i Łękawką, uchodzącemi z praw. brz. do Soły. Wzniesienie nad poziom morza wynosi 355 m. (…) Przez południowy kraniec wsi prowadzi gościniec z Łękawicy do m. Żywca, a przez północny z Okrajnika do Starego Żywca. Ta wieś należy do śady powiat. i par. rzym.-kat. w Żywcu. Przy granicy wschodniej graniczy z Rychwałdem, a na północy z Oczkowem, na zachodzie ze Starym Żywcem, a na południe z miastem Żywcem.”

Przejście we władanie Kępińskich

W 1890 roku wieś została zakupiona przez rodzinę Kępińskich, kiedy to Jan Kępiński nabrał jej włości. W 1897 roku jego bratanek, Władysław Stefan Kępiński, odziedziczył posiadłość, przejmując ją w 1905 roku. Wówczas miejscowym wójtem został Jan Piątek. Zdecydowano o budowie rzymskokatolickiej kaplicy, w której ołtarz wzbogacono obrazami Matki Boskiej Częstochowskiej oraz św. Jana Chrzciciela. Modlitwy różańcowe odbywały się każdego roku w tym miejscu, a msze raz do roku, 24 czerwca.

Swoją działalność w 1910 roku rozpoczęła również szkoła ludowa. Władysław Kępiński przyczynił się do przekształcenia dworu, nadając mu jeszcze bardziej reprezentacyjny charakter. W latach 1910-1912 przeprowadzono modernizację, a dwór wkomponowano w angielski park, odwracając jego front w kierunku zachodnim, dodając piętrowe ryzality i nowe skrzydło. W tylnej części stworzone zostały tarasy. Parter był przeznaczony na pokoje reprezentacyjne, a na piętrze znajdowały się mieszkania oraz pokoje gościnne. W suterenie umiejscowiono kuchnię i mieszkań dla służby.

Wieś w okresie międzywojennym

Na mocy Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku, Moszczanica liczyła 1457 mieszkańców, przy czym 1451 z nich to katolicy, 5 – Żydzi, a 1 – grekokatolik. Większość mieszkańców zadeklarowała polską narodowość. Miejscowość Rędzina, w sumie 1066 ludzi było związanych z wsią, a przysiółek Rędzina liczył 393 mieszkańców (wszyscy wyznawcy rzymskiego katolicyzmu).

W latach międzywojennych placówka katolicka młodzieżowa, z kierowniczką Marią Kępińską, prowadziła działalność wspierającą młode kobiety w sprawach związanych z katolickim podejściem do życia rodzinnego oraz prowadzącą pomoc charytatywną. 1 sierpnia 1934, Moszczanica przeszła ze statusu gminy jednowioskowej do gminy Sporysz. W dworze w Moszczanicy spędził czas ciężko chory marszałek Józef Piłsudski między 8 września a 10 października 1934 roku. Naczelnik państwa był gościem w zachodniej części budynku. Aby upamiętnić wizytę, w 1935 roku na ścianie dworu zawieszono specjalną tablicę.

II wojna światowa i okres powojenny

23 kwietnia 1940 roku, Władysław Kępiński został aresztowany przez Gestapo w ramach Intelligenzaktion i wysłany do obozów koncentracyjnych w Dachau, a potem Mauthausen. Pozostali członkowie rodziny zostali wysiedleni, a majątek przekształcony w miejsce dla Bund Deutscher Mädel. W lutym 1945 do Moszczanicy przybył mgr inż. Janusz Dzierżawski, aby zorganizować szkołę rolniczą, którą miał kierować. W 1945 roku w budynku dworu zaczęło funkcjonować Żeńskie Gimnazjum Rolnicze i Szkoła Gospodarstwa Wiejskiego, przydzielając większą część ziem Kępińskiego pod swoje potrzeby. Kępiński, który przeżył wojenne obozowe, jednak stracił słuch, po wyzwoleniu powrócił do Żywca. Po znacjonalizowaniu jego majątku, przeprowadził się do Miechowa, następnie zajmował się administracją w rejonie Jastrowca.

W 1945 roku rozpoczęła działalność misyjna Zrzeszenia Wolnych Badaczy Pisma Świętego, którą zapoczątkował pochodzący z Moszczanicy Józef Okrzesik. Dzieło to wspierało wielu współwyznawców, a nowy zbór powstał najpierw w Oczkowie, a później w Moszczanicy. Całość wspólnoty liczyła około 35 członków. Odłączone 15 marca 1949 roku Kocurów stało się od tego momentu inną miejscowością. W 1949 szkoła podstawowa została zelektryfikowana, a wkrótce również podłączono ją do sieci telefonicznej. Tradycję edukacyjną wzbogaciły nowe budynki i modernizacje, a w 1949 roku przy szkole podstawowej postawiono budynek gospodarczy potrzebny dla nabytku dla uczniów i instytucji. 1 września 1949 roku Żeńskie Gimnazjum Rolnicze przekształcono w Liceum Rolnicze, które od 1953 roku przekształcono w technikum.

Lata 50. XX wieku

W okolicach roku 1950 przy szkole podstawowej zbudowano drewniany budynek, który zawierał świetlicę oraz stołówkę. Jadalnia w pełni zainaugurowana została po dwóch latach. Wojewódzka Rada Narodowa zdecydowała w 1954 roku o likwidacji podziału administracyjnego na gminy, w wyniku czego Moszczanica stała się częścią gromady Oczków. W 1955 podczas Krajowego Zjazdu Nauczycieli w Warszawie, ówczesny dyrektor technikum rolniczego wystąpił o wsparcie dla budowy nowego gmachu u Józefa Cyrankiewicza. W 1959 roku nowy gmach ukończono. W 1965 zaprojektowano rozwój szkoły, a w 1970 roku nauczanie wzbogaciło się o nowe warsztaty mechanizacji. Prace remontowe dotknęły także dwór, a technikum przekształcono w Zespół Szkół Rolniczych. Zespół obejmował technikum oraz szkoły zasadnicze i ogrodnicze, a oferta rozwinęła się w 1990 roku, dodając szkołę o specjalności „wiejskie gospodarstwo domowe.”

Czasy od lat 70. XX wieku do współczesności

Reaktywacja gmin miała miejsce 1 stycznia 1973 roku, a Moszczanica dołączyła do gminy Łękawica. Niestety po jej likwidacji 2 lipca 1976 roku, wieś weszła w skład Żywca. W 1976 roku uruchomiono filiżankę Biblioteki Miejskiej Żywca. W 1981 roku zdobyto pozwolenie na budowę kościoła rzymskokatolickiego, a duchowni z parafii Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Śródmieściu opiekowali się wspólnotą. W 1983 roku Jan Paweł II poświęcił kamień węgielny pod budowę kościoła Miłosierdzia Bożego oraz 15 listopada 1986 roku erygowano samodzielną parafię w Moszczanicy.

Do 1990 przedszkole funkcjonowało w budynku dworu Kępińskich, a później zostało przeniesione. W 2003 roku późniejsze placówki wymieszały się w Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 1 w Żywcu. W 1991 budynek starej kaplicy św. Jana Chrzciciela został rozebrany, a w 1995 wmurowano tablicę upamiętniającą obecność Józefa Piłsudskiego w dworze, aby zastąpić zniszczoną tablicę sprzed lat. W 2006 roku szkoła rolna zmieniła nazwę na Zespół Szkół Agrotechnicznych i Ogólnokształcących, a cztery lata później uruchomiono Centrum Edukacji Ekologicznej „ARKA”. W 2015 roku obszar parku dworskiego wzbogacono o skałę z tablicą ku czci Zygmunta Andrzeja Heinricha, a jedna z ulic w dzielnicy nosi jego imię. Natomiast w 2023 roku rozpoczęło się poszerzanie siedziby miejscowej szkoły podstawowej, a przedszkole ma być przeniesione, a miejsce po zburzonej „starej szkole” przystosowane na parking dla uczniów.

Zabytki

W miejscowości Moszczanica, w obrębie Żywca, znajdują się liczne elementy zabytkowe, które przyciągają turystów oraz mieszkańców. Wśród najważniejszych z nich znajdują się:

• Zespół dworski, który obejmuje:
• Dwór – ten wyjątkowy budynek, wzniesiony w latach 1827–1828, przeszedł gruntowną przebudowę w okresie 1910–1912. Po II wojnie światowej, w 1945 roku, obiekt został przekształcony w szkołę rolniczą. Po wybudowaniu nowego gmachu szkolnego wraz z internatem, dwór przeznaczono na cele mieszkalne. W latach 70. i 80. w budynku mieściła się izba tradycji ruchu młodzieżowego, a następnie Izba Regionalna, która stała się muzeum instrumentów muzycznych oraz sprzętów gospodarstwa domowego z regionu Żywiecczyzny.
• Stajnia – powstała w 1907 roku i jest integralną częścią zespołu dworskiego.
• Kapliczka – pozostałość kolumny kamiennej, powstała w latach 1907–1909. Na jej szczycie umieszczono napis „Salve Regina”.
• Park – zespół parkowy, który został założony na przełomie XIX i XX wieku, tworzy malownicze otoczenie dla dworu i pozostałych budynków.
• Cmentarz Żołnierzy Radzieckich – obiekt, który powstał w 1951 roku, jest miejscem spoczynku dla 1120 żołnierzy, co świadczy o historycznym znaczeniu regionu.

Warto zaznaczyć, że w wojewódzkiej ewidencji zabytków znajdują się także inne obiekty z terenu dzielnicy. Choć nie zostały one wpisane do rejestru, podlegają ochronie konserwatorskiej. Należą do nich:

• kaplica św. Onufrego przy drodze do Rychwałdu,
• kapliczka „Upadek pod krzyżem” z 1844 roku przy ul. Moszczanickiej,
• kapliczka słupowa przy ul. Rychwałdzkiej z początków XX wieku,
• kamienny krzyż z 1906 roku.

Dodatkowo, w wojewódzkiej ewidencji zabytków wpisane są również zabytkowe budynki mieszkalne i użytkowe zlokalizowane przy ulicach takich jak:

• ul. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego,
• ul. Bohaterów Września,
• ul. Jana Karola Chodkiewicza,
• ul. Bolesława Chrobrego,
• ul. Marii Dąbrowskiej,
• ul. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego,
• ul. Jana Kasprowicza,
• ul. Władysława Łokietka,
• ul. Ernesta Malinowskiego,
• ul. Mieszka I,
• ul. Moszczanickiej,
• ul. Cypriana Kamila Norwida,
• ul. Piastowskiej,
• ul. Leopolda Staffa,
• ul. Jana Zamojskiego.

Te zabytkowe elementy tworzą unikalny klimat Moszczanicy i odzwierciedlają bogatą historię regionu.

Edukacja

Przedszkola

W Moszczanicy znajduje się Przedszkole nr 12, które funkcjonuje w ramach Zespołu Szkolno-Przedszkolnego nr 1 im. Janusza Korczaka. Adres tej placówki to ul. Moszczanicka 24. Przedszkole to, aż do 1990 roku, mieściło się w historycznych pomieszczeniach dawnego dworu Kępińskich. Po tym czasie zostało przeniesione do budynku, który wcześniej pełnił funkcję szkoły podstawowej.

Szkoły podstawowe

W zakresie edukacji podstawowej, w Moszczanicy działa Szkoła Podstawowa nr 6, która również jest częścią Zespołu Szkolno-Przedszkolnego nr 1 im. Janusza Korczaka. Szkoła ta rozpoczęła swoją działalność w 1910 roku. W drugiej połowie lat 60. XX wieku powstał dodatkowy budynek, co znacznie poszerzyło możliwości edukacyjne placówki.

Szkoły średnie

W obszarze edukacji średniej, Moszczanica może poszczycić się Zespołem Szkół Agrotechnicznych i Ogólnokształcących im. J. Piłsudskiego, z siedzibą przy ul. Moszczanickiej 9. Historia tej szkoły sięga 1945 roku, kiedy to rozpoczęło działalność Żeńskie Gimnazjum Rolnicze oraz Jednoroczna Szkoła Gospodarstwa Wiejskiego. W roku szkolnym 1949/1950 placówka zmieniła nazwę na Liceum Rolnicze, a w 1953 roku przekształciła się w czteroletnie Technikum. W 1970 roku budynek szkoły wzbogacił się o internat dla uczniów. W 1977 roku z okazji pierwszego zjazdu absolwentów, szkole nadano imię prof. Teodora Marchlewskiego. Od 1 września 2006 roku patronem szkoły został Józef Piłsudski.

Religia

Kościół rzymskokatolicki

W Moszczanicy znajdziemy ważny ośrodek życia religijnego, jakim jest Parafia Miłosierdzia Bożego w Żywcu. Ta parafia została powołana do istnienia w 1986 roku i obejmuje swoim zasięgiem zarówno Moszczanicę, jak i pozostałe lokalizacje, w tym dzielnicę Rędzina. W jej obrębie znajduje się kościół Miłosierdzia Bożego, usytuowany przy ul. Moszczanickiej 58, który jest miejscem regularnych nabożeństw i spotkań parafialnych.

Dodatkowo, w Rędzinie możemy odwiedzić filialną Kaplicę Matki Boskiej Różańcowej, która stanowi ważny punkt dla lokalnej społeczności religijnej.

Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego

Drugą formą aktywności religijnej w Moszczanicy jest działalność Zboru Zrzeszenia Wolnych Badaczy Pisma Świętego, które zostało założone w roku 1948. Spotkania odbywają się w lokalach prywatnych, co sprzyja atmosferze wspólnoty i bliskości. Tego rodzaju inicjatywy odgrywają kluczową rolę w budowaniu lokalnych więzi i wspólnot religijnych.

Komunikacja

Transport drogowy

W Moszczanicy przebiega ulica Krakowska, która jest częścią drogi wojewódzkiej nr 946. Ta droga łączy Żywiec z Suchą Beskidzką i jest kluczowym szlakiem komunikacyjnym w regionie.

Do istotnych dróg powiatowych w obrębie dzielnicy zalicza się:

• ul. Moszczanicka, która jest przedłużeniem śródmiejskiejulicy Andrzeja Komonieckiego. Droga ta przecina centralną część Moszczanicy i łączy się z ulicą Krakowską oraz ul. Bohaterów Września,
• ul. Rychwałdzka, która prowadzi z ul. Moszczanickiej w rejonie dworu Kępińskich w kierunku miejscowości Rychwałd.

Komunikacja miejska

Dzięki autobusom Miejskiego Zakładu Komunikacyjnego, dzielnica jest dobrze skomunikowana. Znajduje się tu 7 przystanków komunikacji miejskiej. Na początku ul. Moszczanickiej kursują linie nr 7 i 14.

Linia nr 14 przejeżdża wzdłuż ul. Rychwałdzkiej, a linia nr 7 kontynuuje trasę ul. Moszczanicką, docierając do centrum dzielnicy, w rejon kościoła Miłosierdzia Bożego. W tym miejscu znajduje się pętla o nazwie „Moszczanica”. Dodatkowo, ul. Krakowską przebiegają trasy linii 4, 16 i 17, co czyni ją ważnym szlakiem dla komunikacji miejskiej.

---

Oceń: Moszczanica (Żywiec)

---