Adam Miksz

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Adam Miksz przyszedł na świat w 1906 roku w Żywcu, będąc jednym z piętnastu dzieci w rodzinie Mikš. Jego ojciec, Bogusław Mikš (1865–1939), który z zawodu był siodlarzem oraz lakiernikiem, przybył do Żywca z Moraw, gdzie pracował dla Habsburgów. Jego matka to Anna Łuszczkiewicz (1870–1948). W rodzinie miała miejsce zmiana nazwiska, które zostało spolszczone do Mikś, a Adam, jako jedyny z rodzeństwa, odebrał je w wersji Miksz. W 1947 roku dołączył do Związku Polskich Artystów Plastyków, co było ważnym krokiem w jego karierze artystycznej.

Okres studencki

Po zakończeniu edukacji podstawowej, Adam został przyjęty do Państwowej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego. Tam miał okazję pracować pod opieką profesora Karola Homolacsa (1874–1962). W czasie swoich studiów koncentrował się na odtwarzaniu zdobnictwa przedmiotów użytkowych z obszaru Żywiecczyzny, a także zajmował się systematyzacją lokalnych wzorów.

W trakcie swojej edukacji artystycznej, Adam odniósł sukces, wygrywając prestiżowy konkurs na polichromię Kasyna Oficerskiego w Krakowie. Po tym doświadczeniu, od 1929 roku kontynuował naukę w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie uzyskał dyplom 11 czerwca 1932 roku. W okresie studiów narodziła się w nim koncepcja tzw. Komun-Arte, projektu, który miał na celu odtworzenie oryginalnych ludowych wzorów oraz ich zastosowanie w przemyśle. Adam dążył do zorganizowania kolektywów projektanckich, składających się zarówno z artystów ludowych, jak i przedstawicieli sztuki ornamentowo-symbolicznej.

Działalność społeczna

Eksperyment żywiecki

Adam Miksz, dzięki rekomendacji inż. Eugeniusza Tora z Instytutu Rękodzielniczo-Przemysłowego w Krakowie, podjął się realizacji innowacyjnego projektu znanego jako Eksperyment żywiecki. Celem tego przedsięwzięcia było odtworzenie i popularyzacja wzornictwa ludowego z Żywiecczyzny, a szczególnie tradycyjnego haftu żywieckiego, który miał szansę na zastosowanie w przemyśle.

W ramach eksperymentu powstała Spółdzielnia Przemysłu Artystycznego, która zgromadziła artystów-amatorów z regionu. Stali się oni ośrodkiem szkoleniowym oraz miejscem, gdzie zbierano i analizowano wzory sztuki ludowej. Warto dodać, że część z tych wzorów została przekazana znakomitym profesorom krakowskiego ASP, w tym Wiesławowi Zarzyckiemu oraz Zdzisławowi Gedliczce, celem ich włączenia do środków dydaktycznych szkoły.

Z biegiem czasu, inicjatywa ta przekształciła się w Bazar Żywiecki, który pełnił funkcję zarówno pracowni artystycznej, jak i sklepu, w którym można było kupić regionalne wyroby rzemieślnicze. Oferowano tam różnorodne przedmioty, takie jak serwety, dodatki krawieckie oraz elementy tradycyjnych strojów mieszkańców Żywiecczyzny.

Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej

Miksz był jednym z ośmiu założycieli Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej (TMZŻ), które początkowo funkcjonowało jako sekcja Towarzystwa Szkoły Ludowej. Towarzystwo nawiązało bliską współpracę z naukowcami z Polskiej Akademii Umiejętności, angażując się w różnorodne inicjatywy edukacyjne.

W ramach działalności wydawano kilka czasopism, takich jak „Gronie”, „Przegląd Żywiecki” oraz „Żagiew”. Miksz pod pseudonimem „Harnaś z Beskidów” publikował wiersze oraz artykuły. Niestety, działalność TMZŻ została wstrzymana przez wybuch wojny i okupację.

Muzeum Ziemi Żywieckiej

W 1926 roku, z powodu powszechnego braku poszanowania dla dzieł sztuki oraz ludowych zabytków, zrodził się pomysł utworzenia Muzeum Ziemi Żywieckiej, obecnie znanego jako Muzeum Miejskie w Żywcu. Inicjatorem powstania muzeum był Tadeusz Charlewski, który gromadził różnorodne regionalne zbiory. W tę inicjatywę zaangażowali się również inni pasjonaci, tacy jak:

• Michał Jeziorski, który specjalizował się w gromadzeniu dokumentów i rekwizytów cechowych,
• Stanisław Szczotka, zajmujący się poszukiwaniem sprzętów góralskich oraz obrazów namalowanych na szkle,
• Zdzisław Mączeński, który zbierał habsburskie obrazy przedstawiające faunę,
• Władysław Nowotarski, koncentrujący się na zbieraniu zabytków religijnych.

Miksz również angażował się w pozyskiwanie eksponatów, część z nich wysyłał do Muzeum Narodowego w Krakowie dla celów konserwatorskich. Do zbiorów, które wymagały interwencji, należała rzeźba św. Anny Samotrzeciej z kościoła Świętego Krzyża oraz średniowieczny tryptyk z kościoła pw. św. Marka. Miksz koncentrował się na wyszukiwaniach malowideł średniowiecznych oraz elementów wyposażenia ludowego, takich jak hafty i góralskie stroje.

Podczas II wojny światowej przebywał w Gorlicach, gdzie w lutym 1945 roku objął funkcję referenta ds. kultury i sztuki. W czasie parcelacji zabezpieczał i transportował dzieła sztuki do pałacu w Siarach. Organizował wystawy w tejże placówce oraz założył Ośrodek Szkolenia Artystycznego, który później przekształcił się w Szkołę Sztuk Plastycznych i Działów Przemysłowych.

Powrót do Żywca 1946–1948

Po wojnie, w celu kontynuacji idei „Bazaru Żywieckiego”, Miksz założył Poradnię Artystyczno-Rękodzielniczą, z siedzibą w Muzeum Ziemi Żywieckiej. Prowadził tam bezpłatne zajęcia z zakresu różnych dziedzin sztuki, w tym hafciarstwa, garncarstwa, oraz malarstwa. Niestety, ze względu na represje stalinowskie, musiał opuścić Żywiec.

Kłodzko i Wałbrzych 1948–1951

W latach 1948–1950 mieszkał na Dolnym Śląsku, gdzie nauczał w gimnazjum przy Hucie Szkła Kryształowego „Sudety” w Szczytnej. Współtworzył Towarzystwo Miłośników Ziemi Kłodzkiej oraz współpracował z TMZŻ. Od marca 1949 roku do września 1950 był pracownikiem Gimnazjum Zdobienia Szkła w Szczytnej, w charakterze wykładowcy i wychowawcy. Następnie przeniósł się do Wałbrzycha, gdzie pracował w fabryce porcelany „Krister” i założył przyfabryczną szkołę wzornictwa.

Warszawa 1951–1971

W lipcu 1951 roku Miksz rozpoczął pracę w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych w Warszawie w Referacie Wystaw, gdzie aktywnie uczestniczył w odbudowie stolicy po wojnie. Od listopada 1954 do maja 1955 rerakcyjował w pracowni mgr inż. arch. Jana Reda, który stosował nowoczesne metody projektowania architektonicznego.

Jednocześnie Miksz był zatrudniony w Państwowej Operze i Filharmonii jako kierownik techniczny, odpowiedzialny za scenografię oraz kostiumy, a w 1952 roku pracował jako ilustrator w redakcji gazety „Robotnik Rolny”. Niestety, zmarł nagle w Warszawie 3 września 1971 roku z powodu zawału serca i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.

Działalność artystyczna

Malarstwo i sztuki plastyczne

Artystyczna działalność Adama Miksz była wyjątkowo różnorodna zarówno pod względem stosowanych technik, jak i kierunków twórczych. Jego podejście można określić jako pluralistyczne, wpływające na postrzeganie sztuki w sposób szeroki i wszechstronny. Można powiedzieć, że był kimś w rodzaju „człowieka renesansu”, który nie tylko tworzył, ale także angażował się w życie społeczności lokalnej.

Punktem centralnym jego aktywności była pasja do tworzenia kolektywów ludzi zajmujących się sztuką amatorską. Wykształcenie z zakresu sztuki, które posiadł, traktował jako narzędzie, które umożliwiało mu przetrwanie w trudnych czasach. W związku z tym podejmował się różnorodnych zleceń, dostosowując swoje umiejętności do aktualnych potrzeb. Niestety, nie pozostawił szczegółowych notatek oraz informacji o powstaniu swoich dzieł, co znacznie utrudnia interpretację jego twórczości.

Nie datował również swoich obrazów, co sprawia, że przyporządkowanie ich do konkretnych prądów artystycznych staje się trudne, mimo że wiele z jego prac nawiązuje do znanych stylów i kierunków. W malarstwie wykorzystywał pierwotne symbole pochodzące z różnych tradycji kulturowych, w tym żydowskiej, katolickiej, oraz tych związanych z mitologią – zarówno staroegipską, nordycką, pogańską, jak i grecką. Niestety, wiele z jego niedatowanych obrazów obecnie znajduje się tylko w zbiorach prywatnych lub muzeum TMZŻ.

Twórczość sakralna

W latach 1934–1936, razem z żoną Marią Miksz, zrealizował polichromię w kościele parafialnym w Limanowej, który zaprojektował Zdzisław Mączeński. W swojej pracy artystycznej uwzględnił ludowe motywy z regionu Żywiec, co nadało tej polichromii wyjątkowego charakteru oraz związało ją z lokalnymi tradycjami. Po wykonaniu kaplicy bocznej, Miksz podjął się zlecenia na wymalowanie prezbiterium, co również stanowiło ważny element jego twórczości.

Jako autor i wykonawca polichromii w kościele pw. św. Mikołaja w Przyszowej, Miksz pokazał swoje przywiązanie do sztuki sakralnej, tworząc dzieła, które wzbogacały przestrzeń duchową lokalnych wspólnot.

Inne dzieła

W okresie swojej działalności w Kłodzku, artysta stworzył widowisko pod tytułem „Mrok i świt”, do którego sam również wykonał scenografię i kostiumy. Oprócz tego, Miksz skomponował przedstawienie „Budujemy dom pokoju”, które stanowiło istotny element ożywiający życie kulturalne tamtejszej społeczności. W 1948 roku zorganizował Wystawę regionalną Ziemi Kłodzkiej, będącą odzwierciedleniem jego dynamicznej działalności artystycznej.

Tworzył nie tylko w technice olejnej, ale również eksperymentował z akwarelą, szkicami plakatowymi, rysunkami wykonywanymi pastelami i ołówkiem oraz grafiką i karykaturą. Jego dzieła obejmują także projekty odpowiednie do wielkoformatowego malarstwa użytkowego. Miksz przygotował liczne dekoracje i plakaty na lokalne uroczystości okolicznościowe, zarówno w Żywcu, jak i w Kłodzku, a także ilustracje i okładki do różnych publikacji książkowych.

Podsumowanie

Żona Maria Miksz tak go opisała: „…był urodzonym społecznikiem bezinteresownego działania. Dosłownie przez całe swoje życie nie szczędził sił, czasu i pracy dla dobra ogólnego, a przeświadczenie, że jest potrzebny, było dla niego radością i nagrodą zarazem. Ogromną rolę przypisywał kulturze plebejskiej, jako tej, która zachowała się w formie najczystszej, nieskażonej. Stąd jego rozmiłowanie w kulturze w ogóle a kulturze regionu żywieckiego w szczególności.”

---

Oceń: Adam Miksz

---