Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu

---

Historia

Historia Konkatedry Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu sięga roku 1428, kiedy to w obrębie Rudzy, przedmieścia Żywca, wzniesiono Kościół św. Krzyża. W związku z jego lokalizacją, mieszkańcy miasta podjęli decyzję o zbudowaniu swojej własnej świątyni, co mogło mieć miejsce przed 1470 rokiem. Informację tę potwierdza J. Długosz w „Liber beneficiorum”, datowanym na lata 1460–1470. Wzniesiony w stylu gotyckim, kościół stał się parafialnym miejscem kultu.

W XVI wieku obiekt przeszedł dwie istotne rozbudowy z inicjatywy rodziny Komorowskich, ówczesnych właścicieli Żywiecczyzny. Pierwsza rozbudowa miała miejsce w latach 1515–1542, przy wsparciu Wawrzyńca Komorowskiego, sekretarza królewskiego, oraz jego brata Jana, kasztelana oświęcimskiego. W wyniku tych prac przedłużono prezbiterium oraz nawę i podwyższono kościół. Ukończono je w dniu 9 października 1547 roku, kiedy to biskup krakowski Erazm Ciołek poświęcił świątynię, nadając jej tytuł „Narodzenia Panny Maryjej i Świętego Wawrzyńca męczennika” na cześć głównego fundatora.

Podczas kolejnej fazy rozbudowy, prowadzonej przez Jana Spytka Komorowskiego i jego brata Krzysztofa w latach 1582–1583, przedłużono nawę oraz zbudowano czworokątną wieżę. Odpowiedzialny za ten projekt był włoski architekt Jan Ricci, wspierany przez kamieniarza Macieja Świętka oraz cieślę Jana Carpentarusa z Opawy. Warto zaznaczyć, że powstały wówczas oryginalne portale drzwiowe, które charakteryzują się toskańskimi pilastrami oraz atrybutami Męki Pańskiej.

Rok 1582 przyniósł także budowę drewnianej dzwonnicy, a w 1585 roku wieża została podwyższona poprzez dobudowę górnej części z cegły. Krzysztof Komorowski wznowił rozbudowę fary, dodając kaplicę pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny od strony północnej, znaną jako kaplica Komorowskich, która została ukończona w 1610 roku.

Do 1639 roku, z inicjatywy pisarza miejskiego Krzysztofa Mrzygłodowicza, dobudowano kapliczkę ogrójca od strony wschodniej. W latach 1711-1712 miała miejsce gruntowna odbudowa kościoła, która była odpowiedzią na zniszczenia pożaru wywołanego przez uderzenie pioruna w wieżę. Odnowiono obiekt dzięki staraniom rodziny Wielopolskich, nadając mu styl barokowy. Prace obejmowały m.in. podwyższenie murów prezbiterium oraz zmianę kształtu okien.

Po pożarze miasta w 1721 roku wzniesiono nową, murowaną dzwonnicę w latach 1723–1724. W 1745 roku podjęto się odbudowy wieży na koszt Karola Wielopolskiego, jednak zamiast pierwotnego wyglądu otrzymała nowy, strzelisty hełm. W 1776 roku budowla ponownie ucierpiała w wyniku uderzenia pioruna, a do jej renowacji przystąpiono w 1821 roku, za sprawą ks. Franciszka Augustyna.

Warto także dodać, że do końca XVIII wieku teren wokół kościoła pełnił rolę cmentarza. W 1903 roku dobudowano nową zakrystię zlokalizowaną od strony południowej, a w 1929 roku przy południowej ścianie nawy głównej powstała kaplica grobowa rodziny Habsburgów, zaprojektowana przez architekta Franciszka Mączyńskiego, wzorowana na stylu renesansowym.

W 1992 roku papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae populus, zainicjował reorganizację administracyjną Kościoła w Polsce, co skutkowało powołaniem diecezji bielsko-żywieckiej, a kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny uzyskał status konkatedry.

Wnętrza

Nawa główna

W wyniku licznych zmian, jakie przeszedł kościół w Żywcu, niewiele informacji pozostało o jego pierwotnym wystroju. W przeszłości, główny ołtarz, który przedstawiał płaskorzeźbę z sceną Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, został ufundowany przez Jana i Wawrzyńca Komorowskich w roku 1542. Charakteryzował się on późnogotycką formą tryptyku z dwoma skrzydłami, a jego powstanie zainspirowane było podobnym dziełem autorstwa Wita Stwosza. Sprowadzono go z Budzina na Węgrzech, gdzie ocalono nasze dzieło z kościoła, który był plądrowany przez Turków.

W 1617 roku proboszcz Andrzej Kozatiusz miał zaszczyt ufundować ołtarz Trójcy Świętej, a kolejny rok przyniósł współpracę z księdzem Sebastianem Bergierem oraz Jędrzejem Boberem, owocując nowym ołtarzem dla bractwa różańcowego. Ksiądz Walenty Hulicius w 1634 roku ofiarował obraz do ołtarza różańcowego, który był noszony podczas procesji przez członków bractwa. W 1643 roku Maciej Kantonowski z żoną Magdaleną ufundowali natomiast dekoracyjne ramy tego obrazu, malowane przez mistrza Tomasza Dolabellę, nadwornego malarza Zygmunta III Wazy.

Proboszcz Kozatiusz sprowadził również dwa stare ołtarze z Krakowa. Dokonał tego w 1625 roku, przywożąc ołtarz pod wezwaniem Pocieszenia Matki Boskiej, a następnie w 1632 roku – ołtarz św. Agnieszki. Ołtarz Pod wezwaniem Pocieszenia Matki Boskiej krył w sobie wizerunek Matki Boskiej Tronującej, datowany na lata 1460 – 1477, który później został przeniesiony do kościoła św. Krzyża, a następnie do Muzeum Miejskiego.

Mecenat rodziny Wielopolskich znacząco wpłynął na barokowy wystrój wnętrza, a w 1724 roku kościół wzbogacił się o barokowy ołtarz, na którego koszt złożył się Franciszek Wielopolski. Potężne kolumny, oplecione girlandą, podtrzymują naczółek, na którym znajdziemy grupę Trójcy Świętej. U dołu pojawiają się figury św. Hieronima i Karola Boromeusza, a także św. Franciszka oraz Jana Ewangelisty. W centrum ołtarza stała figura Niepokalanie Poczętej Marii Panny w rozwianym płaszczu, natomiast po bokach ołtarza, w owalnych obramowaniach, przedstawiono wizerunki św. Wojciecha i św. Stanisława, głównych patronów Polski.

Obok ołtarza znajdują się stalle, które w 1719 roku wykonać pozwolili snycerze żywieccy, Nikodem i Jan Stefanowiczowie. Ich dzieło zdobią płaskorzeźbione zaplecki, przedstawiające sceny z życia Jezusa oraz Maryi, będące wytworem Litwina, Jana Buczyńskiego. Ambona, która powstała w okolicach 1748 roku, przyozdobiona jest imieniem Maria w otoczeniu promieni oraz obłoków, a także aniołów.

Okazałe organy, znajdujące się w tylnej części kościoła, również zostały ufundowane przez Franciszka Wielopolskiego. Ich autorem jest Ignacy Ryszak z Opawy. Instrument, który dysponuje 31 głosami, kosztował 6600 złotych polskich i został zainstalowany w świątyni wiosną 1714 roku. Uroczyste dokończenie miało miejsce 15 czerwca, w piątek, w dniu świętego Wita. Parapet chóru oraz oprawa pozytywu są bogato zdobione snycerską i rzeźbiarską dekoracją, składającą się z bujnych splotów akantu, girland kwiatów, karbowanych wstęg, owoców oraz muszli. Całość ożywiają putta oraz anioły z instrumentami muzycznymi i rogami obfitości.

W 1930 roku powstały dwa nowe, neogotyckie ołtarze. W jednym z nich umieszczono płaskorzeźbę Zaśnięcia Marii Panny, połączoną z ołtarzem różańcowym, natomiast w drugim znalazł się obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.

Kaplica Komorowskich

Dzięki staraniom wójta żywieckiego oraz kronikarza Andrzeja Komonieckiego, w 1702 roku powstał ołtarz św. Józefa. Początkowo znajdował się on w prezbiterium, lecz z biegiem czasu został przeniesiony do kaplicy Komorowskich, gdzie zajął miejsce po nieistniejącym już ołtarzu św. Antoniego. Na szczycie ołtarza widnieje wizerunek Jana Chrzciciela, a po bokach stoją figury Jana Nepomucena oraz Jana Kantego.

Kaplica Habsburgów

W kaplicy Habsburgów znajduje się ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej, datowany na około 1764 roku. Ołtarz ten zawiera współczesną kopię wizerunku Matki Boskiej z Jasnej Góry.

---

Oceń: Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu

---